Określenie chrystianie uknuli w XVII wieku Bracia Polscy by się odróżnić od wszystkich chrześcijan.
Dziś ich epigoni naśladują to, walcząc z Bóstwem Jezusa i osobowością Ducha Św., jak tamci.
Również ŚJ uknuli w XX w. termin "chrystianizm" by się odróżnić od chrześcijaństwa. Wyrazem tego była ich broszura z 1955 r.:
Chrześcijaństwo czy Chrystianizm – które z nich jest „Światłem Świata”? 1955
Z czasem znów zaczęli siebie nazywać chrześcijaństwem, bo im cos nie pasowało.
Popełniłem drobny błąd, pisząc o XVII wieku, choć wtedy był pełen rozkwit Braci Polski, którzy odróżniali się tym od chrześcijan, że siebie nazywali chrystianami.
Ich początki i rozwój sięgają XVI wieku, o czym pisałem w jednym z moich artykułów:
Po setkach lat, po wspomnianych herezjarchach, pojawił się na świecie Hiszpan M. Servet (1511-1553), który w wieku 20 lat opublikował dzieło przeciwko Trójcy Świętej zatytułowane De Trinitatis erroribus libri septem (O błędach Trójcy ksiąg siedmioro).
Na jego wielu poglądach antytrynitarnych wychowali się późniejsi Bracia Polscy, którzy wyodrębnili się, jako skrajny odłam, ze zboru kalwińskiego w latach 1562-1565:
„Ruch b.p. nie zrodził się w Polsce; swe główne założenia ideologiczne zaczerpnął z antytrynitaryzmu M. Serveta i L. Socyna; pierwszym jego wyznawcą i propagatorem w Polsce był Piotr z Goniądza, który podczas studiów w Padwie zapoznał się z dziełami Serveta i po powrocie do kraju wystąpił 1556 na synodzie w Seceminie z deklaracją antytrynitarską; idee jego nie zostały jednak przyjęte przez ówczesnych protestantów pol. pozostających pod wzrastającymi wpływami kalwinizmu. Podatny grunt do przyjęcia antytrynitaryzmu stworzyły dopiero 1560-1561 spory wywołane wśród członków młp. zboru kalwińskiego przez F. Stankara (...) jesienią 1562 zjawił się w Polsce G. Biandrata (...) po wyjeździe Biandraty do Siedmiogrodu wywołali oni pod koniec 1562 nowy rozłam w młp. zborze kalwińskim, zakończony 1565 definitywnym zerwaniem z kalwinizmem i ukonstytuowaniem się sekty antytrynitarskiej (...) Wystąpił z nim otwarcie 1566 Grzegorz Paweł twierdząc, że (...) Chrystus jest tylko człowiekiem, cudownie urodzonym i zesłanym na świat dla zbawienia ludzi, a po zmartwychwstaniu podniesionym do godności bóstwa za świętość życia. (...) Tezy te spowodowały 1567 nowy rozłam w zborze b.p., większość przyjęła unitarianizm, natomiast mniejszość opowiedziała się za boskością i przedwiecznością Chrystusa (dyteizm)” („Encyklopedia Katolicka” Lublin 1985, hasło Bracia Polscy, szp. 1003).
„Bracia Polscy (...) zanikli po 1658” (jw. szp. 1002).
„Tragiczny koniec b.p. zapoczątkowało 1638 zburzenie Rakowa pod pretekstem, że uczniowie akademii mieli znieważyć przydrożny krzyż; po serii dalszych prześladowań i kompromitującym ruch poparciu udzielonym przez jego zwolenników najeźdźcy szwedzkiemu ogłoszono uchwałę sejmu z 1658 nakazującą b.p. pod karą śmierci w ciągu 3 lat przejść na katolicyzm albo opuścić kraj; wówczas część przyjęła katolicyzm (m.in. poeta W. Potocki), część udała się do Siedmiogrodu, a większość wyemigrowała do Holandii, ku której b.p. już dawno grawitowali i dokąd przenieśli z Rakowa swój ośrodek wydawniczy, publikując m.in. w Amsterdamie 1666-68 monumentalny zbiór pism najwybitniejszych pisarzy socyniańskich Bibliotheca Fratrum Polonorum. Wkrótce potem b.p. wymarli, a ich naukę oraz naukę współwyznawców siedmiogrodzkich przejęli unitarianie ang. i amerykańscy. (...) do ideologii b.p. nawiązuje w XX w. Jednota Braci Polskich” (jw. szp. 1005).
„Raków zaś został przekształcony w ważny lokalny ośrodek kościelny katolicki z rozwiniętym kultem maryjnym” („Historia Kościoła 3. 1500-1715” H. Tuchle, C. A. Bouman, przełożył J. Piesiewicz, Warszawa 1986, s. 359).
Do znanych unitarian z XVI-XVII wieku należeli (prócz L. Socyna [zm. 1562], G. Biandraty [zm. 1588], Grzegorza Pawła z Brzezin [zm. 1591]) F. Socyn (zm. 1604; bratanek L. Socyna): M. Czechowic (zm. 1613), J. Niemojewski (zm. 1598) oraz Sz. Budny i J. Paleolog (zm. 1585) (ci dwaj zaliczani do judaizantów).
M. Czechowic odrzucił preegzystencję Jezusa w roku 1569, a inny z Braci Polskich, zaliczany do dyteistów, S. Farnowski (zm. 1616) bronił jej aż do swej śmierci.
Jeden z nich M. Czechowic (1532-1613) napisał:
"Najważniejszym dziełem Czechowica są
Rozmowy Chrystiańskie..., opublikowane w Krakowie w 1575"
https://pl.wikipedia.org/wiki/Marcin_CzechowicSłowo "uknuli", jak widać nie oznacza u mnie wprowadzili (Bracia Polscy), bo stosuje je również do ŚJ, patrz powyżej.
Ktoś tu mi zarzucał, iż uważałem, że Bracia Polscy wymyślili to określenie.
Ani oni, ani ŚJ.